Dân tộc Tày cư trú ở vùng Đông Bắc Việt Nam, phong tục tập quán của họ cũng có nhiều nét tương đồng với các dân tộc khác trong khu vực như người Kinh, người Hơ Mông, người Sán Rìu… Một trong những tập tục đó là tổ chức lễ hội hát giao duyên trong những ngày đầu xuân. Tiết trời xuân ấm áp trăm hoa đua nở rất phù hợp với không khí lễ hội, và cũng là để cho các đôi lứa nam thanh nữ tú gặp gỡ nhau trong kỳ trẩy hội. Những giờ phút êm đẹp hạnh phúc ấy đã khiến họ xích lại gần nhau hơn. Thế rồi tình yêu nam nữ nảy nở không biết tự lúc nào, họ trao cho nhau những tín vật của tình yêu như tấm khăn, chiếc áo hoặc là chiếc vòng bạc, nhẫn vàng. Sau những ngày dự hội mặn nồng tình cảm ấy, lại là giờ phút chia tay, mỗi người lại trở về làng bản của mình lao động sản xuất. Xa cách nhau song tình cảm yêu thương vẫn không chút phai nhạt, do vậy họ phải dùng chiếc én đưa tin, đó là các bức Phong Slư tình yêu. Nhiều bức Phong Slư tình yêu đã được sao chép thành sách vở gửi lại cho đời sau.Các bức Phong Slư này đều được viết theo thể thơ thất ngôn. Tiếng thứ 7 của câu trên hiệp vần với tiếng thứ 5 của câu dưới, ví dụ:
Xuân thiên tiết vằn vẻng quảng khai
Đảy hăn slư túc mai xảm slấu
Hâư tình vọng bắc cấu Ngưu Lang
Nhật slị vọng slư đan vằn vẻng
Các tiếng gieo vần là
Khai câu 1 (tiếng thứ 7)
Mai câu 2 (tiếng thứ 5)
Slấu câu 2 (tiếng thứ 7)
Cấu câu 3 (tiếng thứ 5)
Lang câu 3 (tiếng thứ 7)
Đan câu 4 (tiếng thứ 5)
Nhận thấy trên đây là những tư liệu quý có thể giúp chúng ta tìm hiểu thêm về phong tục tập quán của dân tộc Tày ở vùng Đông Bắc của đất nước. Trong Hội nghị Thông báo Hán Nôm năm 2008 này, chúng tôi xin giới thiệu bức Phong Slư tình yêu dài 74 câu.
Toàn văn phiên âm tiếng Tày:
Xuân thiên tiết vằn vẻng quảng khai
Đảy hăn slư túc mai xảm slấu
Hâư tình vọng bắc cấu Ngưu Lang
Nhật slị vọng slư đan vằn vẻng
5. Noọng như hăn slư rọ hết rừ
Thân mẻ nhình việt slư rừ đảy
Bản mường bấu mì slấy đảy vàn
Hăn slư bạn táng tàng mà pjót
Noọng tả sle chường bjoóc gia slan
10. Cử ngọi đảy mong ơn táy fạ
Đin nhả răng đin nhả cộ ư ?
Pỏ chài bấu rụ thư lẻ dá
Đảy hăn cần táng xạ vừa mà
Như chắng khửn tung gia mừa quá
15. Ơn cần đảy bước tới mà thâng
Noọng mì bạn tri âm vằn cón
Ơn cần cỏi khay dỏm ngòi đu
Khay oóc hăn chử slư như bjoóc
Toọc mọi câu xảm xoóc xiết xa
20. Duyên răng chắng hẩư rà pền nẩy
Cừn vằn Chức Ngưu cậy tu cư
Tỏi bạn chắng sle hâư hẩư slấu
Hợi bạn mì chổn mấư hoa khay
Nhân duyên điếp túc mai lẻ toọng
25. Tình nhân cách viện vọng liệu xuân
Tình nhân ngộ tình nhân lẻ pộ
Duyên rà như tôi thúc sliểu kha
Khác nào như nguyệt hoa lượng bạn
Mì slương lẻ slư phản hòi mà
30. Ná slương au slư rà phác tẻo
Nự noọng lẻ niên sliểu mẻ nhình
Tàng văn chương ná minh ná pjết
Pỏ chài lẻ cỏi xiết hẩư minh
Dá tách noọng thân xinh táng xứ
35. Ná chắc tàng ngôn ngự hợi duyên
Bạn hiền slương bạn hiền tông bỏng
Cừn khuya them vằn vẻng tư lương
Cừn vằn hác nhở slương xảm đát
Hăn slư bấu hăn pác cảng đai
40. Cừn vẻng tông bỏng hai nưa fạ
Mì khi hai khảu phả lộn cung
Lọ lẻ nghịa ái ân giao kết?
Mai định dú túc pjệt mừa Nam
Bjoóc hâư phông hơn tàng dú thả
45. Bjoóc khẩy tốc lồng nhả lộn tôm
Tởi cần chắc kỷ không kết khỏa
Kết xe pền lại tả au sle
Pền răng tẻ hết bia thiên hạ
Bợi chưng chắng mất giá mẻ nhình
50. Nhược bạn mì rườn kin slương đuổi
Tàng chứ tằng tởi dá lừm màn
Hẩư én píc lương chòn khảu mản
Hẩư tua nhạn píc đáo thông tin
Nhân tình nguyên nho sinh táng xứ
55. Mì slương lẻ cỏi nghị tuyền tin
Cỏi slương kẻ thân xinh noọng đuổi
Một mỉnh hác lặn lội mươi hiên
Bạn puồn mì chổn tiên đảy kết
Noọng puồn một xảm xiết đơn thân
60. Phác cằm slương kình lâm noọng đuổi
Nghị mà ná muổn phuối cằm răng
Kết căn lẻ slương căn pây nả
Nhằng slương thâng táng xạ phác cằm
Poóc mác muổng kin ăn tằng tởi
65. Tàng bạn dá hẩư rởi hâng xuân
Y như tuyện Lương Quân tởi cón
Kết slủ nguộc khao ón bjoóc lồm
Slương căn nguyện hâng vằn nhằng ngộ
Nhân tình lẻ dá phụ nhân tình
70. Tách phận mà mọi cằm mọi xiết
Ân ái lẻ cách pjệt li hương
Cừn vằn nhựng tông gương thiên hạ
Phác lặc mừa bạn cá cỏi slương
Mượn slư hẩư táng mường cỏi nghị.
Dịch sang tiếng Việt:
Trời xuân thanh vắng êm ả thay
Nhận được thư trúc mai buồn bã
Mong bắc cầu Chức Nữ – Ngưu Lang(1)
Ngồi chờ ngóng thư đan(2) ngày vắng
5. Em thấy lời gửi gắm tâm tư
Thân con gái viết thư đâu dễ
Bản mường không thầy(3) để cậy nhờ
Thấy thư bạn khác đường gửi tới
Bỏ cửa nhà cùng với giường hoa
10. Lòng mong ngóng ơn xa trời biển
Đất trời sao xui khiến quá ư ?
Làm trai không biết thư thì chớ
Được thấy người khác xứ đi qua
Như mới ở quê nhà đi tới
15. Ơn người đà đến với nơi đây
Em có bạn tri âm ngày trước
Ơn người giúp mở ngước nhìn coi
Chữ trong thư đẹp tươi hoa nở
Đọc từng câu trăn trở thiết tha
20. Duyên sao lại để ta thế vậy
Đêm ngày Ngưu Chức(4) cậy ngóng trông
Mong bạn có thấy đâu buồn tủi
Bạn hỡi có chốn mới nở hoa
Nhân duyên nghĩa hai ta là trọng
25. Bạn tình cách viễn vọng vấn vương
Người thương gặp người thương lại chối
Tình ta như chiếc đũa thiếu đôi
Khác nào như hoa rơi nguyệt lặn
Có thương thì thư lại thư qua
30. Không thương gửi thư ta trở lại
Em đây là phận gái thiếu niên
Đường văn chương bất minh không biết
Làm trai thì phải quyết cho thông
Đừng trách em khác vùng khác xứ
35. Không biết đường ngôn ngữ (5) hỡi duyên
Bạn hiền nhớ bạn hiền trông ngóng
Đêm khuya thêm ngày vắng tư lương(6)
Ngày đêm những nhớ thương buồn thảm
Thấy thư không thấy bạn nói năng
40. Đêm vắng trông bóng trăng trên trời
Có lúc trăng còn luồn vào mây
Huống chi tình ái ân giao kết?
Mai định ở trúc biệt về Nam
Hoa đâu nở ven đường đứng đợi
45. Hoa tàn rơi bụi cỏ lấm bùn
Đời người biết mấy lần kết bạn(7)
Mến nhau rồi lại bỏ nhau đi
Lẽ nào lại làm bia thiên hạ
Bởi chưng nên mất giá đàn bà
50. Nếu bạn có cửa nhà thương với
Hãy suốt đời nhớ tới đừng quên
Cho cánh én vàng len vào màn
Để cho nhạn cánh đào thông tin
Tình nhân vốn nho sinh(8) khác xứ
55. Có thương thì hãy cứ truyền tin
Hãy thương kẻ thân xinh(9) em với
Một mình những lặn lội gió sương
Bạn buồn có chốn tiên giao kết
Em buồn chỉ thảm thiết chiếc thân
60. Gửi lời thương kình lâm(10) em với
Nghĩ mà chẳng muốn nói điều chi
Mến nhau thì thương nhau mãi mãi
Còn nhớ người khác xã trao lời
Bóc quả muỗm trọn đời ăn ở
65. Tình bạn đừng bỏ dở lâu năm
Y như truyện Lương Quân ngày trước
Kết cùng nàng xinh đẹp hoa bay
Thương nhau hẹn lâu ngày còn gặp
Nhân tình thì chớ phụ nhân tình
70. Trách phận than từng lời thảm thiết
Ân ái rồi cách biệt li hương
Đêm ngày những trông gương thiên hạ
Thầm gửi về anh hỡi có thương ?
Mượn thư gửi khác mường hãy liệu.
Chú thích:
1. Cầu Chức Nữ – Ngưu Lang: tức cầu Ô Thước. Theo thần thoại Trung Quốc, chim quạ (Ô) và chim khách (thước) khuân đá lấp sông Ngân Hà tạo nên cầu Ô Thước để Chức Nữ qua gặp Ngưu Lang vào đêm mùng 7 tháng 7 âm lịch hàng năm.
2. Thư đan: thư từ, chữ viết bằng son.
3. Thầy: tức thầy dạy học. Ngày xưa trong đồng bào Tày Nùng trai gái và nhất là con gái không được đi học, không biết chữ. Mỗi khi nhận được thư bạn phải nhờ thầy đọc giúp, thậm chí viết thư cho bạn cũng phải nhờ thầy viết hộ.
4. Ngưu, Chức: tức Ngưu Lang và Chức Nữ. (xem thêm chú thích 1).
5. Ngôn ngữ: nói năng.
6. Tư lương: ý chỉ thê lương, lạnh lùng vắng vẻ.
7. Cả câu ý nói, thông thường chỉ lấy vợ lấy chồng có một lần. Kết bạn ở đây chỉ việc kết duyên chồng vợ.
8. Nho sinh: trong lượn chỉ người con trai hào hoa phong nhã có dáng thư sinh.
9. Thân xinh: chỉ người con gái xinh đẹp.
10. Kình lâm: tức Kình trâm hoặc Kinh trâm. Trâm là loại kim gài tóc. Kinh trâm là trâm gài búi tóc bằng gai nhọn thay trâm gài tóc, được người khen ngợi là giản dị và đẹp hồn nhiên. Kinh trâm về sau được dùng để chỉ và gọi người con gái vừa có đức hạnh nết na, vừa xinh đẹp./.
Sưu tầm
Làn điệu Phong slư
Người đăng: Hương Sắc Xứ lạng vào Thứ Sáu, 20 tháng 8, 2021